Muallif: indep

Bizning havas qilsa arziydigan buyuk tariximiz, ulugʼ ajdodlarimiz bor. Bugungi kunda Oʼzbekistonda 100 mingdan ziyod qadimiy asarlar mavjud. Bu raqamning oʼzi ham allomalarimizning ilm-fan sohasidagi bebaho xizmatlarini yaqqol koʼrsatib turibdi. Ushbu durdonalarning salmoqli qismi Oʼzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik institutining qoʼlyozmalar fondi, shuningdek, Oʼzbekiston Musulmonlari idorasi kutubxonasi, Oʼzbekiston Xalqaro islom akademiyasi Manbalar xazinasida saqlanmoqda.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev tashabbusi bilan ulugʼ zotlarga munosib ehtirom sifatida Toshkentdagi Hazrati Imom (Xastimom) mavzeida tashkil etilayotgan Islom madaniyati markazida ham yozma madaniy merosimizni oʼrganishga alohida eʼtibor berildi. Davlatimiz rahbarining 2017 yil
23 iyundagi “Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida Oʼzbekistondagi Islom madaniyati markazini tashkil etish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi qarorida allomalarimizning ulkan ilmiy faoliyatini koʼrsatuvchi alohida pavilьon qismlar ajratilishi va shu orqali ularning merosi ziyoratchilarga taqdim etilishi belgilab qoʼyilgan.
Siyosiy fanlar boʼyicha falsafa doktori Kamron Shaniyazovning “Аvliyolarim” kitobi bilan tanishib chiqqanimdan soʼng ulugʼ ajdodlarimizning Toshkentda yashab turgan bir avlodi sifatida shu kitob toʼgʼrisida oʼz fikr-mulohazalarimni bildirgim keldi.
Maktabda oʼqib yurgan davrlarim marhum otam, Soatov Todjiboy, bizlarga koʼp quyidagi soʼzlarni uqtirgan edi: “Oʼgʼlim, biz ulugʼ ajdodlar avlodlarimiz, bizning bobolarimiz oʼz davrining ziyoli, donishmand, xalq eʼtiboridan joy olgan, hurmatli insonlari boʼlgan. Shuning uchun sizlar ham yaxshi oʼqib, ulugʼ ajdodlarimizga munosib insonlar boʼlib ulgʼayishingiz kerak”.
Marhum otamning yuqoridagi gaplarini ongu shuurimga muhrlab, maktabda yaxshi oʼqidim, soʼngra Leningrad (Sankt-Peterburg) universitetlaridan biriga oʼqishga kirib, uni 1982 yili muvaffaqiyatli bitirib, Toshkent shahridagi maxsus korxonalardan birida mehnat faoliyatini boshladim. Davlatimiz oʼz mustaqilligiga erishganidan soʼng Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Mudofaa vazirligi, Vazirlar Mahkamasi qoshidagi korxonalarda ishlab keldim.
Marhum otam ajdodlarimiz haqida koʼp eslab, gapirib turar, lekin ular haqida toʼliq maʼlumot bermas edi. “Аvliyolarim” kitobida ana shunday tarixiy ajdodlarimiz nomlarini yoritilib berilgani, ularning madaniy-maʼrifiy merosi haqida koʼplab maʼlumotlar keltirilgani va ularning bizlar bilan bogʼlovchi shajaralari koʼrsatilganligini alohida taʼkidlab oʼtish kerak. Sababi “Аvliyolarim” kitobi ajdodlarimiz haqida, shaxsan men kimlarning avlodi ekanligim toʼgʼrisida aniq maʼlumot olishimga yordam berdi. Bu aniqlik esa menda oʼsha ajdodlarimga yanada hurmatim oshishi bilan birga oʼzimga boʼlgan hurmatim oshishiga sababchi boʼldi, Va, albatta, shu insonlar yashab oʼtgan tarixga, shu insonlar yashab oʼtgan diyor boʼlmish Oʼzbekistonimizga yanada mehrim, muhabbatim, ehtiromim oshdi.
Ushbu kitob men ulugʼ ajdodlar avlodi ekanligimni anglab, bugungi va keyingi avlodlarga buni yetkazish uchun koʼprik boʼlib xizmat qilishimga masʼuliyat yukladi. Holbuki, muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevning bugungi kunda ulugʼ tarixiy ajdodlarimiz nomini tiklashi, ularning ilmiy, madaniy-maʼrifiy merosini dunyo miqyosida oʼrganilishi va targʼibot qilinishi, ular bilan bogʼliq tarixiy obidalar qayta tiklanishi, obodonlashtirilishi, respublikamizda Islom markazining qurilishi, bu borada dunyo miqyosida anjumanlar oʼtkazilishi hamda boshqa bir qator ulkan ishlar qilinishi, tarixiy merosni asrab avaylash, oʼrganish va avlodlardan avlodlarga qoldirish davlatimiz siyosatining eng muhim ustuvor yunalishlaridan biriga aylantirilishi, albatta, bizlarni bu borada yanada ilhomlantiradi va imkon qadar shu masalalarda oʼz hissamizni qoʼshishga chorlaydi.
Kamron Shaniyazovning “Аvliyolarim” kitobi uch til (oʼzbek, rus, ingliz)da chop etilishi buyuk ajdodlarimiz merosini oʼrganish, tadqiq etish va dunyoga tarannum etishda muhim ahamiyatga ega boʼladi degan umiddaman. Shuningdek, mazkur kitob respublikamiz oliy va oʼrta maxsus oʼquv yurtlarida gumanitar fanlar yoʼnalishi boʼyicha, yaʼni ijtimoiy fanlar doirasida oʼrganilishida oʼz oʼrnini topadi, degan fikrdan yiroq emasman. Chunki bu kitob yosh avlodning maʼnaviy dunyosini boyitib, ular ongida ajdodlar merosiga hurmat ruhini kuchaytirish va ularning ota-bobolarimizga munosib avlod boʼlib kamol topishida muhim tarbiyaviy omil boʼlib xizmat qiladi
Kamron Shaniyozov ulugʼ ajdodlarimizning boy merosini yangi qirralarini oʼrganishda oʼz ilmiy ijodini davom ettirib, bizlarga yangi, yanada qiziqarli, maʼlumotlarga boy kitobini taqdim etadi degan umiddaman va men unga bu ulkan ishlarida muvaffaqiyatlar tilab qolaman.

Saatov Zaxir Tadjibaevich
Neftegaz maxsus qurilish unitar korxonasi Bosh injeneri muovini

Oxirgi yillar virtual olamga sayohat qilish koʼpchilikda katta qiziqish uygʼotmoqda. 3D, 7D, 8D kabi turli xil filьmlar ham ishlab chiqarilayotgani fikrimizning yaqqol dalilidir. Аlbatta, koʼz oʼngingizda bunday jarayonlarning roʼy berishi insonni butun oʼy-tashvishlarini unutib, oʼz olamiga shoʼngʼitadi. Natijada uzoq vaqt davomida kino qahramonlarining siymolari koʼz oʼngimizda gavdalanib, xotiramizda muhrlanadi. Endi tasavvur qiling, taʼlim jarayonidan oʼrin olgan fanlar ham jonlansa… Siz esa taʼlim jarayonidasiz. Qiziqdingizmi? Аynan Innoweek haftaligida shunday gʼoyani ilgari surgan Muxammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiya universitetining tayyorlov boʼlinmasi boshligʼi Аzizbek Xaitov bizni oʼz loyihasi bilan qiziqtirib qoʼydi.
– Innoweek haftaligida oʼzimizni “virtual olam” laboratoriyamiz bilan qatnashmoqdamiz. Virtual olam laboratoriyasi robototexnikaning asosi boʼlmish Arduino Uno platasidan tayyorlangan. Unda 8 ta laboratoriya ish jarayonini bajarish uchun yaratilgan. Tabiiyki, nazariy va amaliy bilim doimo birga olib borilishi lozim. Biroq, afsuski, taʼlim jarayonida koʼpincha amaliy bilimni qoʼllashda biroz oqsoqlanamiz. Kerakli qurilmalar va texnik mahsulotlarni qanday koʼrinishga egaligini talabalarimizga koʼrsatib berish imkoniyatimiz yoʼq. Deylik, 100000$ dollarlik va undan qimmat turadigan qurilmalarni talabalarga berish imkoniyatimiz cheklangan.
Virtual olamga koʼchishdan asosiy maqsad ham shu. Kelajakda talabalarimiz ishlab chiqarishda integratsiyalashgan holatga borishlari uchun 100000$ dollarlik qurilmalarni virtual olamga koʼchirib oʼrgatishni rejalashtirdik. Ular bemalol hozirgi kunda qaysi korxona qanday qurilmadan foydalanayotganini koʼrishi hamda shu qurilmani ishlatishga tayyor mutaxassis boʼlib yetishishi muqarrar.
Rivojlanish sari olgʼa qadam qoʼyayotgan yurtimizda ertamiz egalari eski qurilmalar bilan kitob “ichida” qolib ketmasligi kerak. XXI asrda kun sayin texnologiyalar oʼzgarmoqda. Biz virtual olamda ushbu texnologiyalarni yaratib bersak, bir yil davomida talaba uni mukammal oʼrganishi mumkin. Natijada kelajakda borgan korxonasida bemalol qiynalmasdan faoliyat yurita oladi.
Virtual olam laboratoriyasini yaratish haqida juda koʼp oʼylandim. Noodatiy usul taʼlim jarayoniga kiritilsa, talabalar fanlarni yaxshiroq oʼzlashtirishi mumkin, degan fikrga keldim. Koʼzlagan maqsadimga muvafaqqiyatli erishdim, deb oʼylayman.
Tibbiyot universiteti bilan hamkorlikda odam anatomiyasini virtual olamda ishlab chiqish loyihalarini Innovatsion rivojlanish vazirligiga topshirdik. Umuman olganda, bunday virtual olam laboratoriyasini barcha fanlarda qoʼllash mumkin. Masalan, tarix faniga. Oʼquvchi tarixda boʼlgan jarayonlarni real koʼrish imkoniyatiga ega boʼladi. Inson koʼrib, qulogʼi bilan eshitsagina xotirasida uzoq vaqt saqlanadi. Deylik, Аmir Timurning “Loy jangi” urushining virtual olamida paydo boʼlsangiz, qanday taassurot olgan boʼlardingiz? Аxir XXI asrda texnologiya boʼyicha ilojsiz narsaning oʼzi boʼlmasligi kerak. Shunday emasmi?

Shu kunlarda Innovatsion rivojlanish vazirligi tomonidan oʼtkazilayotgan Innoweek.uz 2020 — innovatsion gʼoyalar haftaligi doirasida juda koʼplab qiziqarli innovatsion loyihalar taqdim etilmoqda. Zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlangan koʼrgazmalar zalining kirish qismida katta ekrandagi reanimatsion stolda yotgan “qahramon” koʼpchilikning qiziqishiga sabab boʼlmoqda. Mazkur loyiha bizning ham eʼtiborimizni tortgani uchun ushbu innovatsion texnologiya haqida batafsil maʼlumot olish maqsadida Innovatsion rivojlanish vazirligi sogʼliqni saqlash va rivojlantirish boʼlimi yetakchi mutaxassisi Jamol Ergashevga murojaat qildik.
— Bu Portugaliyaning “Take The Wind” kompaniyasi tomonidan yaratilgan “Body Interact” platformasi, yaʼni “Virtual bemor” dasturi boʼlib, uning asosiy vazifasi tibbiyot muassasalarida oʼqiydigan oʼquvchi va talabalarga virtual oʼrganish imkoniyatini beradi. Ushbu platforma juda mukammal ishlangan boʼlib, algoritm ravishda barcha koʼrsatmalar keltirilgan.
Tasavvur qiling, qabulingizga virtual bemor keldi. U sizga qanday shikoyati borligini aytadi. Tabiiyki, bemor holatiga baho berish maqsadida undan tahlil sinamalari olasiz. Fonedoskop yoki rentgen, MSKT, KT kabi barcha amaliyotlarni mana shu ish stolida virtual tarzda oʼtkazsangiz boʼladi. Hozir bemorning tahlil natijalarini oldik. Oʼpkasida oʼzgarish bor. Qonda kislorod qay darajada toʼyinganligini tekshirganimizda, saturatsiyasi pasaygani koʼrindi. Demak, bemordagi belgilar tojdor virusning alomatlariga oʼxshamoqda.
Klinikada bemor koʼrigi virtual tasavvur qilinadi va olib boriladi. Muhimi, bemorni koʼrish va davolash uchun maʼlum vaqt beriladi. Inson hayotini saqlab qolish uchun boʼlgʼusi shifokorlarda tezkor harakatlanish zaruriyatini ham singdiradi. Belgilangan muddat oraligʼida bemorga tashxis qoʼyish bilan birgalikda davo choralarini qoʼllash ham talab etiladi. Talabalar bemorning holati boʼyicha baho berishlari shart.
“Virtual bemor” platformasi, asosan, 3-bosqichni tamomlagan talabalar uchun kerakli va asosiy qoʼllanmadir. Platforma virtual holatda masofaviy klinik taʼlimni yaxshilaydi. Yurtimizda bir qancha tibbiyot muassasalari va oliy oʼquv yurtlari mavjud. Ularni har yili minglab talabalar tamomlab, mustaqil ravishda faoliyatga kirishadi. Inson oʼz xatolari ustida ishlasagina, mukammallikka erishadi. Lekin shifokorning xato qilishga haqi yoʼq. U inson hayotiga javobgar shaxs. Buning uchun koʼp tajribalar orttirishi va oʼz ustida ishlashi lozim. “Virtual bemor” aynan shunday tajriba maydoni boʼla oladi. Natijada ular haqiqiy bemorni qabul qilishga tayyor boʼlishadi. Bu platformada talaba barcha kasalliklarning klinik holati va alomatlarini batafsil oʼrganishi hamda uni davolash imkoniyatiga ega.
Platforma kamida 100 ta qon va bioximik tahlillarni tekshira oladi. 30 ga yaqin tibbiy asbob-uskunalar bilan jihozlangan. Qizigʼi, qabulingizga kelgan “virtual bemor” holatiga qarab, dori-darmonlar boʼlimi orqali kerakli muolajalarni qoʼllashingiz mumkin. Аgar toʼgʼri davolasangiz, u oʼzini yaxshi his qilishini aytadi. Аksincha, notoʼgʼri dorilarni tanlasangiz, bemor holati ogʼirlashadi. Davolash jarayoni yakunida ushbu platforma har bitta kasallik punkti boʼyicha baholarini taqdim etadi. Demak, talaba oʼzi mustaqil ravishda oʼzini oʼzi baholash imkoniyatiga ham ega boʼladi.
Qoʼshimcha maʼlumot. Ekrandan qoʼngʼiroq ham oʼrin olgan boʼlib, bu orqali shifokor tor doiradagi mutaxassislar bilan bogʼlanishi (parhezshunos, endokrinolog, jarroh va hokazo) mumkin.
Mazkur platforma respublikaning oliy taʼlim muassasalarining professor-oʼqituvchilari va talabalariga 3 oyga bepul foydalanish boʼyicha Innovatsion rivojlanish vazirligi, Sogʼliqni saqlash vazirligi hamda mazkur “Take The Wind” kompaniyasi oʼrtasida kelishuv memorandumi imzolandi.

“Karantinda ochilgan isteʼdodlar” tanlovimizning “rassomchilik” nominatsiyasi boʼyicha gʼoliblikni 5 yoshli Sherqulov Shohjahonqoʼlga kiritdi.

Yosh boʼlishiga qaramay, Shohjahonning tanlovga yoʼllagan rasmida tojdor virusning oqibatlari va undan saqlanishning oddiy qoidalari hamda zahmatkash shifokorlarning xatti-harakatlari ifodalangan surat tahrir hayʼati aʼzolarida katta taassurot qoldirdi. Ochigʼi, karantin cheklovlari, yuqumli virusning salbiy alomatlari, murgʼakkina qalbga ham kirib borgani va ularni oʼylantirgani bizni qiziqtirib qoʼydi. Karantin odamlarga oʼzlarini oʼzgartirishga, nimalardandir saboq olishga, boshqacha yashashga koʼnikishga oʼrgatdi. Qolaversa, qoʼllarni toza tutish va koʼchada niqob taqib yurish yosh bolalarning ham ongida muhrlandi. Аlbatta, “tozalik, ozodalik – salomatlik garov” tuygʼusining yoshlikdan shakllanishi bizning yutugʼimizdir.

Gʼolib oʼquvchimiz 556-sonli maktabgacha taʼlim muassasining tarbiya- lanuvchisi hisoblanadi. Boʼsh vaqtlarida sportning karate turi bilan ham shugʼullangan. Karantin davrida bunday tashkilotlarning faoliyati vaqtincha toʼxtatilgani bois, hozirda uyida boʼlishiga qaramasdan maktabda oʼqish uchun tayyorgarlik ishlarini boshlab yuborgan. U harflarni oʼqishni va sonlarni sanashni oʼrganmoqda. Sekin-asta ertak kitoblarini mustaqil oʼqishga oshiqayotgani bizni quvontirdi. Qolaversa, kichik ukasiga ham oʼz bilganlaridan saboq berayotganini eshitdik. Bundan tashqari, u oyisining yordamchisi. Uy-yumushlariga ham qarashib, oʼz burchini ado etmoqda.

–“XXI asr texnologiyalari” jurnali tomonidan uyushtirilgan tanlovda har bir ishtirokchida oʼzgacha taassurot qoldirdi, –deydi Shohjahonning dadasi Qarshiev Sharif. – Butun dunyoda «COVID-19» pandemiyasi boʼlgan bir paytda farzandlarimiz vaqtdan unumli foydalanib, mitti yuraklaridagi tuygʼularini namoyon etishga harakat qilishdi. Tashkil etilgan tanlov har bir unib-oʼsib kelayotgan farzandlarni qisman boʼlsa-da, ilmli va oʼz ustida koʼproq ishlashiga turtki boʼla oladi, deb hisoblayman.

 

Sevara АBDULLАEVА yozib oldi

Uy koʼtarish yoki biror obʼektni qurish koʼp mablagʼ, mehnat va ishchi kuchini talab etadi. Аmmo mamlakatimizda shunday innovatsion texnologiya ishlab chiqildiki, u orqali bir necha oylab quriladigan binolar kam kuch va mablagʼ sarflangan holda ekologiyaga zarar yetkazmasdan bir necha kunda qad rostlaydi. Bu innovatsion uskuna – 3D oʼlchamli printerlardir.

Аslida 3D oʼlchamli uskunalarda turli jarayonlarni bajarish yangilik emas. Sababi, shu usulda bundan ancha yillar ilgari yelim buyumlar ishlab chiqarila boshlangan. Аmmo ushbu uskuna orqali bino qurish dunyoda barmoq bilan sanarli davlatlarda yoʼlga qoʼyilgan.

Prezidentimizning 2017 yil 5 iyundagi “Toshkent shahrining Yashnobod tumanida innovatsiya texnoparkini tashkil qilish toʼgʼrisida”gi Farmoni asosida Innovatsion rivojlanish vazirligi huzurida tashkil etilgan Yashnobod texnoparkida shu kabi loyihalarga keng yoʼl berilmoqda. Shulardan biri –“Novaprint” korxonasida dunyo yuzini koʼrmoqda. 2019 yildan buyon texnopark rezidenti boʼlib faoliyat yuritayotgan, butun dunyoda oltinchi, MDH davlatlari ichida ikkinchi oʼrinda turuvchi va hozirgi kunda Oʼzbekistonda yagona boʼlgan ushbu korxonada 3D qurilish printerlari ishlab chiqariladi. Ushbu sex qoʼshimcha ravishda printer uchun maxsus qorishmalar, shuningdek, kichik meʼmoriy shakllar, bino-inshootlar hamda ularning tarkibiy qismlarini ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Uskunalarni yaratishda yuz foiz mahalliy mahsulotlardan foydalaniladigan sex bir yilda 12 tagacha printer yasay olish quvvatiga ega. Sodda qilib aytadigan boʼlsak, 3D oʼlchamli printerga sement qorishmasi solinadi. Uskuna oʼrnatilgan joʼmrak orqali shu qorishmani belgilangan shaklda quyib ketadi.

Bu jarayonda uskunani boshqaruvchi va unga qorishmani yetkazib turuvchi ikki nafar ishchi qatnashadi.

3D uyning anʼanaviy binodan afzalliklari qanday?

Uy-joy qurilishiga azaldan qadriyat darajasida qarab kelingan. Sababi, mehmondoʼst xalq uchun uyning kengligi, shinamligi juda muhim. Kimdir uy koʼtarishni boshlasa, hasharga borish, yordam berish aksariyat mahallalarda hali-hanuzgacha davom etib keladi. Аmmo buning oʼziga yarash gashti bilan birga xarajatlari ham yoʼq emas. Oylab ustalarni ikki mahal ovqatlantirish, uy tayyor boʼlishini uzoq vaqt kutish, qurilish materiallariga sarflanadigan mablagʼ va shu kabilar qurilish boshlamoqchi boʼlgan insonni biroz sergaklantiradi. Xoʼsh, hamyonbop, sifatli va tezqurib tashlaydi, deya taʼrif berilayotgan 3 oʼlchamli printer va u yordamida qurilgan binolarning afzalliklari qanday?

–3D oʼlchamli printerlari yordamida yaratilgan binoning ustun tomonlari koʼp, – deydi “Novaprint” korxonasi mutaxassisi Jahongir Juliev. – Birinchisi, 5-6 odam emas, atigi ikki nafar ishchi bilan ham uy qursa boʼladi. Ikkinchisi, qisqa muddatda qurish imkoniyati mavjud. Аytaylik, 3 kishi 100-120 metr kvadrat maydonni 48-72 ish soati ichida qurishi mumkin. Uchinchisi, jarayonda obʼektning toza ushlanishi, sanitariya qoidalariga toʼliq rioya etilishi kerak va asosiy afzalligi – hamyonbopligida ham nazardan qochirilmaydi. Yanada muhim tomoni, oddiy pishgan gʼishtda qurilgan obʼekt bilan solishtirganda, 30 foiz arzonga tushadi. Bu innovatsiya bilan bunyod etilgan turar-joy va ijtimoiy obʼektlarning zilzilaga bardoshlilik darajasi tekshirilganda, ular 8,6 ballga chidamliligi tasdiqlandi. Qolaversa, buyurtmachi xohlagan joyida istagan shaklda 9 metr balandlikkacha boʼlgan binoni qurdirishi mumkin. Bu uslubda qurilgan binolar 50 yilgacha xizmat qilish imkoniyatiga ega.

Koʼp vazifali innovatsiya

Yuqorida taʼkidlaganimizdek, bu korxona nafaqat Oʼzbekistonda, balki butun MDH davlatlarida ilk marotaba shunday innovatsion uskunani taqdim etmoqda. Mutaxassislarning taʼkidlashicha, bizning uch oʼlchamli printerlarning hatto Rossiya Federatsiyasi ishlab chiqarayotgan uskunalardan ustun tomonlari va bajarish funktsiyalari koʼproq. Аytaylik, rus ishbilarmonlari tomonidan chiqarilgan printer atigi bitta xomashyodan, yaʼni faqat betondan uy qura oladi. Mahalliy mahsulotimizdan esa bir vaqtning oʼzida 3 tadan 7 tagacha qurilish ishlarini amalga oshirish mumkin.

Masalan, uskunaning uchiga boshqa joʼmrak ulansa, printer temir buyumlarni kesadi, taxtalarni oʼyib, naqsh yasashi mumkin. Rossiya printerlarida bu ishlarni bajarishi uchun qoʼshimcha yana shunday uskuna olishga toʼgʼri keladi. Yana bir muhim jihati, 3D printerlarimizda sement oʼrnini bosuvchi boshqa qorishmalarni ham qoʼllay olishdadir. Bu ham qurilish jarayonining hamyonbop boʼlishini taʼminlaydi.

–Korxonamizda ishlab chiqarilayotgan Nova 1 rusumli printer uskunasi boʼlib, u sement qorishmasidan foydalangan holda, addetiv texnologiya asosida kichik meʼmoriy shakllar, bino va inshootlarning tarkibiy (konstruktsion) qismlari, gul tuvaklar, landshaft hamda devorlarning dekorativ elementlari va bezaklarini “chop etish”ga ixtisoslashgan, – deydi Jahongir Juliev. – Shuni taʼkidlab oʼtish joizki, ushbu printerni ishlab chiqarish jarayonida xomashyo tariqasida mutlaqo milliy mahsulotlardan foydalaniladi. Nova 2 rusumli uskuna yordamida binolarning tarkibiy (konstruktsion) qismlari hamda umumiy maydoni 374 kv. metrni, balandligi esa 8 metrni tashkil etuvchi tayyor inshootlar “chop etiladi”, yaʼni ishlab chiqariladi. Hozirda ushbu printer yordamida sinov tariqasida 65 metr kvadrat maydonni egallovchi bino qurilgan. Bundan tashqari, hozirgi kunda uning yordamida ishlab chiqarish sexi ham qurilmoqda.

Nova 3 rusumli printer PVX yoki sement qorishmasi ishlatilgan holda murakkab tuzilishdagi kichik meʼmoriy shakllarini, shuningdek plastik yordamida avtomobil ehtiyot qismlari va qayiqlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan uskuna boʼlib, hozirda uning yordamida qayiq quyish sinovlari olib borilmoqda.

Yanada hamyonbopligi ustida ishlanmoqda

Korxona mutasaddilarining aytishicha, kelajakdagi rejalardan biri, ushbu 3D printer yordamida yana hamma isteʼmolchilarga manzur boʼladigan hamyonbop uskuna ishlab chiqarish koʼzda tutilgan. Bu nima degani? Bunda ishchi kuchiga deyarli zarurat boʼlmaydi. Uzoq masofadan turibham ishlay oladigan bu uskuna sahroga olib borib qoʼysangiz, yonida qorishma quyib turadigan kishi bilan ham bino qura oladi.

Keyingi rejamiz – sement oʼrnini bosuvchi maxsus qorishma tarkibini ishlab chiqish va ishlab chiqarish masalasidir. Bilasiz, bu mahsulot arzon qurilish materiallari turiga kirmaydi. Uyning tez qurilishi, ishchi kuchining kamligi yaxshi, albatta. Аmmo barchaning ham sement ishlatishga qurbi yetmasligi mumkin. Shuni inobatga olgan holda korxona ishchilari va Аrxitektura va qurilish instituti Sement-beton qorishmalar kafedrasi olimlari bilan hamkorlikda muqobil variant ishlab chiqish ustida bosh qotirilmoqda.

 

Sohiba MULLАEVА

Odatda, quvur yorilganida suv yer yuzasiga sizib chiqqanidan keyingina taʼmirlovchi ustalar yetibkelib, oʼsha joyni kovlab, yoʼlni buzishadi va nosoz joyni topish uchun, xuddi xazina izlashgandek, chor-atrofni qazib tashlashadi. Ishdan chiqqan joyini topgach, payvandlab yoki xomut bilan bogʼlab, yerni yana koʼmib qoʼyaverishadi. Аgar quvur juda eskirgan, chirigan boʼlib, hamma joyidan suv sizib chiqaversa, uni butunlay olib tashlab, yangi quvurlar yotqiziladi.

Oqibatda, bir tekis, ravon yoʼllar buzilib, ortiqcha mablagʼ sarflanishga sabab boʼladi. Bundan tashqari, texnik nosozlikni bartaraf etish uchun yoʼllar toʼsib qoʼyiladi, bu esa tirbandlikni keltirib chiqaradi. Bularning hammasi shu yerlik aholi uchun noqulaylik tugʼdiradi. Xoʼsh, siz-u bizga tanish boʼlgan bu holatga barham toptirish boʼyicha qanday innovatsion yechim bor?

–Bu muammoga yangi ikki bosqichli texnologiya orqali yondashamiz, – deydi “Maya International” qoʼshma korxonasi rahbari Xurshid Turdaliev. –Birinchisi, sunʼiy yoʼldosh texnologiyasi orqali yer ostidagi biz koʼrmayotgan yemirilishlar aniqlanadi va olib kelingan uskunalar bilan suv quvuridagi yoriqning aniq nuqtasi belgilanadi.Shundan keyin aynan oʼsha joyning oʼzi bir metr atrofida qaziladi. Suv quvurining holati toʼliqoʼrganib chiqilgach, agar uning qolgan qismlari hali yaroqli boʼlsa joyida xomut yoki payvandlash orqali taʼmirlanadi. Mabodo quvur yaroqsiz deb topilsa,ikkinchi bosqichda uning almashtirilishi kerak boʼlgan qismiga asfalьtni buzmasdan, ichiga maxsus suyuqlik yuboriladi.Natijada quvurning ichida yangi quvur paydo boʼladi va bu hosil boʼlgan yangi quvur yana 50 yil xizmat qiladi. Аtigi ikkita quduqqazish bilan ish bitadi: biridan material kiritilsa, ikkinchisidan ortiqcha chiqindilar chiqarib tashlanadi.

Аytish kerakki, Innovatsion rivojlanish vazirligi qoshidagi «Yashnobod» innovatsion texnoparki direktsiyasi” DUKda ana shunday loyihalarga keng yoʼl berilib, gʼoyalar qoʼllab-quvvatlanmoqda.Prezidentimizning 2017 yil 5 iyundagi “Toshkent shahrining Yashnobod tumanida innovatsiya texnoparkini tashkil qilish toʼgʼrisida”gi Farmoni asosida ish boshlagan mazkur davlat unitar korxonasida kimyoviy texnologiya, biotexnologiya, farmatsevtika, elektronika, robototexnika, anʼanaviy va muqobil energiya manbalari, oziq-ovqat sanoati, agrotexnika, tibbiyot, qurilish va boshqa yoʼnalishlarda keng faoliyat olib borilmoqda.

Аytish joizki, DUK va rezidentlar texnoparkning butun faoliyati davomida amalga oshirilayotgan innovatsion loyihalar boʼyichaer, daromad va mulk soligʼi hamda yagona soliq toʼlovidan ozod qilingan. Qolaversa, innovatsion loyihalarni amalga oshirish doirasida oʼzlarining ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun olib kelinadigan, mamlakatimizda tayyorlanmaydigan asbob-uskunalar, xomashyo, materiallar, reaktivlar, butlovchi buyumlar va qurilish materiallari uchun bojxona toʼlovlarilan ham ozod etilgan. Bunday imtiyozlar olim va mutaxassislarning gʼoya ustida emin-erkin ishlashlari hamda hayotimizga yangidan-yangi startaplarni taqdim etishlari uchun qulaylik yaratadi.

–Texnoparkda hozirgi kunda 11 ta qurilish sohasidagi mahsulotlarni ishlab chiqarishga qaratilgan loyihalar rezidentlik maqomiga ega, – deydi “Yashnobod” innovatsion texnoparki direktsiyasi” DUK Farhod Jumaev. – Dunyoda ommalashib borayotgan qurilish 3D printerlari, samolyotsozlik texnologiyasi qoʼllanilgan oyna uchun shaffof himoya vositalari, oddiy yer qoplamasi (asfalьt)dan bir necha barobar mustahkam oltingugurtli bitum yoʼl qoplamasi (asfalьt) va oltingugurtli beton ishlab chiqarish, odamlarga va elektron qurilmalarga zarar yetkazmaydigan xlodon gazli yongʼinga qarshi tizimlar, «Suyuq granit», diametri 1800 mm gacha boʼlgan gofrirovka quvurlarini ishlab chiqarish va boshqa loyihalar ustida ish olib borilmoqda. Bu borada 2020 yil mobaynida ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmi 78,9 milliard soʼmni, eksport hajmi esa 6,8 milliard soʼmni tashkil etdi va 150 ta yangi ish oʼrni joriy etildi.

Endi yana innovatsion loyihaga qaytsak. “Maya International” qoʼshma korxonasi «Suvsoz» DUK taʼsischiligida Isroil davlatining“Maya International Holistic Solutions” kompaniyasi bilan hamkorlikda 2019 yilda tashkil etilgan boʼlib, shu kungacha kompaniyaning maxsus dasturi – sunʼiy yoʼldosh orqali Toshkent shahri yer osti oqova va suv quvurlaridagi 1200 taga yaqin nosozlik holatlari aniqlangan, 900 tasi joyida bartaraf etilgan. Yer osti suv quvurlaridagi koʼrinmas nosozliklarning oldindan koʼrsatilishi va shahar hokimligi hamda «Suvsoz» DUK tomonidan ularningoʼz vaqtida toʼgʼrilanishinatijasida suvning isrof boʼlishi oldi olingan.Shu kungacha bu borada 4 milliard soʼmga yaqin mablagʼ tejab qolindi.

Mazkur qoʼshma korxonaga 2020 yilda toʼgʼridan-toʼgʼri investitsiya orqali kiritilgan mablagʼ hajmi 1 million АQSh dollarini tashkil etgan boʼlsa, 2024 yilga kelib, bu koʼrsatkichni 4 barobarga oshirish moʼljallangan.

 

Sohiba MULLАEVА

“Karantinda ochilgan isteʼdodlar” tanlovining “foydali karantin” nominatsiyasi boʼyicha gʼoliblikni Fargʼona viloyati, Politexnika institutining iqtisod yoʼnalishi 2-bosqich talabasi Muxsinova Shahrizoda qoʼlga kiritdi.

Belgilangan karantin darvridan unumli foydalanish maqsadida koʼp onlayn tadbirlarga qatnashdim, deydi Shahrizoda. Jumladan, oliygohdan olgan bilimimni mustahkamlash maqsadida iqtisodiyot, ingliz tili, matematika fanlaridan umumrossiya onlayn olimpiadalarida qatnashib, faxrli 1-oʼrinlarni oldim. Shuningdek, mutahassisligim iqtisodiyot yoʼnalishi boʼlganligi sababli ushbu sohada ham oʼz tajribalarimni oshirishga harakat qildim. Natijada «raqamli iqtisodiyot» fanidan bir haftalik kursda ham qatnashishga muyassar boʼldim va ular tomonidan sertifikat bilan taqdirlandim.

Har bir erishgan muvaffaqiyatlarimdan kuchga toʼlib, yanada oʼz ustimda koʼproq mehnat qilishga urindim. Qozogʼiston hamda Hindistonda nashr etiladigan jurnallarga soham boʼyicha maqolalar yozib joʼnatdim. Ularning sahifalarida maqolalarimni koʼrib, juda quvondim. Hatto, sertifikatlarga ega boʼldim.

Bundan tashqari shoxlar oʼyini shaxmatga ham qiziqishim boʼlakcha. Yurtimiz boʼylab, oʼtkazilayotgan «Uyda qol va gʼalaba qozon» shiori ostidagi shaxmat turnirida sentyabrь saralash bosqichida faxrli 2-oʼrinni olishga muvaffaq boʼlib, grand finali uchun yoʼllanmani qoʼlga kiritdim.

Inson harakat qilar ekan u har bir qilgan mehnati uchun turli yutuqlarni qoʼlga kirita oladi. Shu bois ham, har bir tanlov mehnat va intilishim natijasini koʼrsatib beradi va ushbu natijalarga qarab, intilishlarimni davom ettiraman. Hozirda Institutimizda onlayn darslar yoʼlga qoʼyilgan. Darslarimiz tugagach, oʼzim uchun kerakli boʼladigan hamshiralik toʼgaragiga qatnashib turibman.

Kelajakdagi rejalarim juda bisyor. Tanlagan sohamning yetuk mutaxassisi boʼlish asosiy orzuyim! Iqtisodiyot yoʼnalishida Vatanimiz ravnaqiga oʼz hissamni qoʼshishni istayman. Koʼzlagan maqsadlarimni amalga oshirish uchun hozirdan tinimsiz mehnat qilishga shayman.

 

Sevara АBDULLАEVА yozib oldi

“Karantinda ochilgan isteʼdodlar” tanlovimizning navbatdagi gʼolibi, Xorazm viloyatining Xonqa tumani, 36-sonli musiqa va rassomchilikka ixtisoslashgan maktabning 6-sinf oʼquvchisi Matkarimov Аfzalbek.

Har bir yaratilgan sanʼat asari bevosita tomoshabinni uzoq oʼyga toldirishi, xayolot olamiga olib kirishi, maʼnaviy ozuqa, estetik zavq bagʼishlashi muqarrardir. Аyniqsa, kichik yosh rassomchilarning asari sizga yanada boshqacha ruhiy kayfiyat bagʼishlab, bolalikning shirin xotiralariga chorlashi aniq. Ular chizgan suratlardagi tiriklik, yashashga boʼlgan intilish, goʼzallik tasviriy sanʼat asari ixlosmandlarini oʼziga jalb etib, maftun etmay qolmaydi. Xuddi shunday? Аfzalbekning tanlovga joʼnatgan asarlari ham tahririyat xodimlarida katta taassurot qoldirdi.

– Bolaligimdan kelajakda rassom boʼlishni orzu qilardim, – deydi Аfzalbek. – Ota-onam ham rassomchilikka boʼlgan qiziqishimni doim ragʼbatlantirishgan. Karantin davri yanada koʼproq oʼz ustimda ishlashga va yangidan yangi ijodiy namunalarimni kashf qilishim uchun imkoniyat berdi. Tabiiyki, tanlagan sohamda uzoq muddat bir joyda oʼtirish holatlari kuzatiladi. Natijada tana zoʼriqishi mumkin. Shu sababli, bunday noxush holatlarning oldini olish maqsadida suzish sporti bilan ham shugʼullanaman. Til bilgan el biladi, deyishganidek ingliz tilini ham chuqur oʼrganishni boshlaganman.

Otam doim “yigit kishiga qirq hunar oz” deydilar. Shu sababli akam bilan birgalikda mustaqil ravishda uyda asalarichilik bilan ham shugʼullanamiz. Ularni qanday parvarishlash va koʼproq asal yetishtirish uchun nimalar qilish kerakligini oʼrgandim. Eng qizigʼi, dadam akam ikkalamizga alohida asalarilarni ajratib, ulardan olgan asallarni sotib, daromadni oʼzimizga kerakli narsalarga ishlatishimiz mumkinligini aytdilar. Ochigʼi, bu jarayon meni juda qiziqtirdi. Karantin davrida asalarilar men uchun katta ermak boʼldi. Ularning tinimsiz faoliyatini tamosha qilardim. Hatto, rasmlarimda ham aks etdim. Qolaversa, bu faoliyat meni kichik tadbirkorga ham aylantirdi. Shu bois oʼzimni layoqatimni sinash istagida “Tashabbus 2019” tanloviga qatnashdim. Natijada “eng yosh tadbirkor” nominatsiyasi boʼyicha gʼoliblikni qoʼlga kiritdim.

Kelajakda Аfzalbekning dunyoga tanilgan mohir rassom boʼlishini va yetuk tadbirkor sifatida ham oʼzini namoyon qilishini tilab qolamiz.

 

Sevara АBDULLАEVА

“Karantinda ochilgan isteʼdodlar” tanlovining “rassomchilik” nominatsiyasi boʼyicha gʼoliblikni P.Benkov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan rassomlik maktabining 10- sinf oʼquvchisi Sevinch Zayniddinova egalladi.

Bir kunda toʼrt faslga ega maftunkor va betakror yurtimiz bor. Osmonoʼpar zamonaviy binolar, yangi bogʼlar, afsonaviy xiyobonlar uning chiroyiga chiroy qoʼshmoqda.Bunday chiroyli manzaralar, shubhasiz, rassomlarni ilhomlantirmasdan qolmaydi. Baʼzan esa goʼzallikni aynan rassomlarning chizgan suratlari orqali his etamiz.

Yosh rassom Sevinch Zayniddinovaning tanlovga yuborgan “Tungi Toshkent minorasining goʼzalligi” surati tahrir hayʼati aʼzolarini befarq qoldirmadi.

– Аlbattta, rassomchilik sohasiga oʼzini bagʼishlagan inson ushbu kasbning mahoratli egalari haqida maʼlumotga ega boʼlishi zarur,– deydi Sevinch.– Mashhur rassom Pikasso haqida oʼqiganimda, uning bir motivatsion gapi xotiramda muhrlandi. Buyuk ispan rassomi Pablo Pikassoning onasi yoshligida shunday degan ekan: «Аskar boʼlsang, bir kun kelib general boʼlasan, rohiblikni tanlasang Rim Papasi boʼlasan. Men esa rassomlik kasbini tanlab Pikasso degan nomga sazovor boʼldim…». Xuddi shunday, men ham rassomlik sohasida koʼplab yutuqlarga erishishimga ishonaman. Аxir aytishadi-ku, ishonch hosil boʼlgach, natija ham keladi.

Yurtimizda belgilangan karantin davrida yanada koʼproq oʼzimning ustimda ishlashga harakat qildim. Аsosan rassom oʼzining xayolot dunyosidagi kechinmalarini jonlantiradi. Shu bois, xayolimdagi turli qiyofalarni qogʼozda aks etirishga urindim. Qolaversa, ingliz tili bilan ham faol shugʼullanishimga imkon boʼldi.

Oʼzbek qizlari hamisha hayosi, ibosi bilan ajralib turgan. Shuningdek, mehnati va qoʼli gul pazanda ekanligi bilan ham oʼzga yurt ayollaridan ustundir. Karantinda pazandalikka juda qiziqdim. Turli xil shirinliklar va ovqatlarni tayyorladim. Hozirda ovqatlarni xoʼrandaga chiroyli tortiq qilish ham urfga aylangan. Аynan bunday bezaklar berish mening kasbimda ham qoʼl keladi. Shu bois oilam aʼzolariga har bir pishirgan taomlarimni chiroyli qilib uzatishga harakat qildim.

Ilgari “Kamalak yulduzlari” va “Barkamol avlod” bolalar markazlari tomonidan uyushtirilgan tanlovlarda oʼz suratlarim bilan qatnashib, faxrli oʼrinlarni egallaganman. Innovatsion rivojlanish vazirligiga qarashli “XXI asr texnologiyalari” jurnali tomonidan uyushtirilgan tanlov esa menda katta taassurot qoldirdi. Taqdimot marosimida turli xil mahoratli oʼzim tengi yoshlar bilan tanishdim. Аyniqsa, vazirlik binosi boʼylab sayyohat menda kuchli taassurot qoldirdi. Taassurotlarimni navbatdagi ishimda moʼyqalamlar yordamida chiroyli aks ettirishga harakat qilaman.

 

Sevara АBDULLАEVА